Mỗi khi nghe tin về một vụ bạo hành trẻ em trong gia đình “chắp nối”, tôi lại tự hỏi: Trên hành trình đi tìm bến đỗ mới, có bao nhiêu người dừng lại đủ lâu để lắng nghe tiếng lòng của con mình?
Trẻ dễ tổn thương
Khoa học tâm lý chỉ ra rằng ly hôn mất mát hoặc chia tách gia đình là một trong những biến cố dễ để lại sang chấn tâm lý ở trẻ. Trong giai đoạn phát triển nhân cách, cảm giác an toàn và được yêu thương là nền tảng giúp trẻ xây dựng niềm tin vào thế giới và những người xung quanh.
Khi nền tảng ấy bị lung lay, có những đứa trẻ bỗng “ngoan ngoãn bất thường”, như một cách “giữ chỗ” trong trái tim người lớn. Ngược lại, có em trở nên cáu gắt, chống đối, thậm chí gây hấn – như một cách tuyệt vọng để được chú ý, nhưng lại dễ bị người lớn hiểu lầm là “hư”.
Tôi từng gặp không ít trẻ đến phòng tham vấn học đường, nghẹn ngào nói: “Con ghét người mới của ba/mẹ”, “Con thấy như ba/mẹ không còn thương con”… Những lời nhỏ bé nhưng chứa cả nỗi sợ bị thay thế trong lòng trẻ.
Tôi tin rằng đằng sau những hành vi “khó ưa” mà người lớn nhìn thấy, là những khoảng trống mà trẻ chưa được lắng nghe và thấu hiểu. Đã nhiều lần tôi nhói lòng khi nhìn thấy bức tranh chỉ toàn màu tối, cùng lời giải thích “đó là màu của căn nhà con”. Có em kể rằng “chỉ cần nghe tiếng mở cửa hay tiếng động lớn là lập tức con lo lắng, sợ hãi”. Có em tỏ ra bình thản, vậy mà khi được hỏi “con có hạnh phúc không?”, nước mắt lại rơi.
Thực tế, nhiều đứa trẻ không nói “con sợ” nhưng ánh mắt hay cách hành xử của chúng lại kể hết. Trong tâm lý học, đó là những biểu hiện gián tiếp của sang chấn tâm lý. Nếu không được nhận diện và can thiệp kịp thời, có thể trẻ phải dùng quãng đời còn lại để “vá lành” những vết nứt hình thành từ tuổi thơ.
“Xả van cảm xúc”
Hãy cảnh giác khi con trẻ thay đổi đột ngột trong hành vi hoặc cảm xúc, từ thân thiện sang thu mình, từ vui vẻ bỗng hóa cáu gắt. Đó có thể là tín hiệu im lặng cho thấy tâm hồn con đang tổn thương.
Nếu nhận thấy những biểu hiện bất thường, hãy chủ động tạo cho con không gian an toàn và bắt đầu bằng những câu hỏi nhẹ nhàng: “Gần đây, con có thấy điều gì làm con buồn hay sợ không?”, “Con có muốn kể cho ba/mẹ nghe về chuyện ở nhà không?”. Đôi khi, chỉ một câu hỏi giản dị đầy quan tâm cũng đủ để trẻ mở cánh cửa lòng mình và cảm thấy vẫn được yêu thương.
Minh họa AI: VY THƯ
Bên cạnh đó, dành thời gian chất lượng cho con là cách phòng ngừa hiệu quả nhất. Không chỉ là “ở cùng”, mà là thực sự hiện diện, cùng ăn bữa cơm, cùng trò chuyện về trường lớp, bạn bè, hay những chuyện tưởng chừng nhỏ nhặt. Chính trong những khoảnh khắc bình dị ấy, trẻ thường bộc lộ cảm xúc chân thật nhất.
Đặc biệt, nếu gia đình có “người mới”, cha/mẹ ruột nên thường xuyên hỏi con về cảm nhận đối với cha/mẹ kế. Đó không chỉ là quan tâm mà còn là cách giúp nhận diện sớm những xung đột hay tổn thương đang âm thầm hình thành trong lòng trẻ.
Bên cạnh việc lắng nghe, cha mẹ nên khuyến khích con vẽ tranh, viết nhật ký hoặc cùng tham gia những hoạt động yêu thích. Trong tâm lý học, đó là cơ chế “xả van cảm xúc” – một phương pháp hiệu quả giúp trẻ giải tỏa áp lực, xây dựng năng lực phục hồi và học cách tự điều chỉnh cảm xúc.
Trẻ em không thể chọn cha mẹ, cũng chẳng thể quyết định những thay đổi trong thế giới người lớn. Điều các con cần không phải là lời hứa suông, mà là những hành động nhất quán, sự hiện diện thật lòng và cảm giác an toàn được nuôi dưỡng mỗi ngày.
Vì vậy, trước khi “bước thêm bước nữa”, mỗi người cha/mẹ nên tự hỏi: “Liệu tôi đã đủ yêu thương, không chỉ cho người bạn đời mới mà còn cho con của họ và con của mình?”. Nếu câu trả lời vẫn còn do dự, hãy chậm lại. Bởi một đứa trẻ không nhất thiết cần một gia đình có đủ hai người lớn, mà cần một mái nhà có đủ tình thương. Một quyết định được đưa ra bằng thấu cảm và trách nhiệm sẽ giúp tình yêu mới không hóa thành vết thương cũ trong tâm hồn con trẻ.
Sau cùng, điều một đứa trẻ cần không phải là một mái nhà hoàn hảo, mà là một nơi an toàn để trở về, nơi con có thể khóc, cười, được lắng nghe và được là chính mình. Người lớn có thể đi tìm hạnh phúc mới nhưng đừng để con trẻ phải đi qua những tổn thương cũ.
Sự gắn bó an toàn là nền tảng hình thành nhân cách và khả năng xây dựng những mối quan hệ lành mạnh sau này. Khi nền tảng ấy bị rạn nứt, trẻ sẽ sống trong lo âu, hoài nghi và nỗi sợ bị bỏ rơi.
