Trên mạng xã hội Trung Quốc có chuyện này khá thú vị.
Một blogger nổi tiếng tên Hoằng Vũ đưa con đi du lịch ở một khu danh thắng và thuê một hướng dẫn viên để thuyết minh. Ông nghĩ: một là hướng dẫn viên quen địa hình, hiệu quả hơn tự dắt con đi lòng vòng; hai là kiến thức của họ dày dặn, kể chuyện sinh động, con dễ tiếp thu hơn bố mẹ.
Điều hơi tiếc là đoàn của hướng dẫn viên khá đông: hơn chục người lớn kèm vài gia đình có trẻ nhỏ, hàng ngũ hơi lộn xộn, trẻ con va vấp là khó tránh. Trong đoàn còn có hai bé gái đi theo mà không có cha mẹ đi cùng, khiến ông Vũ thoáng lo các bé lạc bố mẹ. Hướng dẫn viên nói nhỏ: hai bạn ấy “ké” nghe thuyết minh, chị cũng khó xử.
Bề ngoài ông Vũ không nói gì, nhưng trong lòng nghĩ: sau này nhất định không để con mình “nghe chùa” như thế. Bởi không trả chi phí mà hưởng thành quả lao động của người khác là không đạo đức. Hễ muốn nhận được điều gì, phải dùng một mức giá tương xứng để trao đổi.
Giữa cảnh người đông như nêm, trẻ con đừng nói thưởng ngoạn phong cảnh, cảm lịch sử; giữ an toàn cho bản thân đã là thử thách. Nghiêm trọng hơn, nếu trẻ quen “ăn chùa”, sớm muộn cũng phải trả giá đắt trong đời.
Ai cũng hiểu nuôi con tốn kém, nhiều gia đình quen tính toán chi li. Nhưng giáo dục nhất định đừng nuôi dưỡng thói “ăn chùa”.
Trẻ thích “ăn chùa” – Tương lai khó nên việc lớn
Nhiều việc tưởng vô hại lại âm thầm nuôi dưỡng tư duy tầng đáy:
Dẫn con xếp hàng ăn lẩu, ăn no đồ snack/hoa quả miễn phí rồi… không vào quán.
Ở khu du lịch/nhà ga, khai gian chiều cao/tuổi để trốn vé, ké vé, ké thuyết minh.
Cho con chơi với bạn, chỉ ăn đồ bạn, chơi đồ bạn mà không chia sẻ gì…
Lách kẽ hở nền tảng, tranh thủ lợi bạn, những đứa trẻ được giáo dục như vậy lớn lên khó nên việc lớn.
Ảnh minh hoạ
Tại một trường “211” ở Tây An, hai nữ sinh lên mạng thuê người làm đồ án tốt nghiệp. Sau khi mặc cả xong giá, hai bên chốt deal. Trong quá trình làm, hai bạn đòi sửa rất nhiều, “thợ viết” vì tiền đều cố làm. Đến lúc xong, hai nữ sinh lợi dụng lỗ hổng nền tảng, quay lại tố cáo “thợ”, còn đe dọa đòi hoàn tiền. Tức giận, người làm thuê phanh phui toàn bộ. Vụ việc lên hot search; nhà trường kỷ luật “theo dõi tại trường” một năm, một bạn bị hủy suất xét tuyển thẳng cao học.
Khôn vặt hóa dại: tính toán người khác rốt cuộc hại chính mình. Những người giỏi tính toán, luôn muốn chiếm lợi của người khác, sau cùng thường chẳng được bao nhiêu. Vì anh là người thế nào, sẽ hút về mình số phận như thế.”
Ăn chùa tưởng không mất đồng nào, nhưng lại bào mòn điều quý nhất của trẻ: danh tiếng, quan hệ, cơ hội, và khả năng tự nâng cấp bị “chủ nghĩa lấy sẵn” làm thui chột.
Hễ chọn ăn chùa, trẻ sẽ quen đường tắt, năng lực tự tìm tòi–giải quyết không được rèn luyện; không chỉ cản trở phát triển, mà còn tổn hại uy tín. Đôi khi được một lần, nhưng đi đêm lắm ắt gặp ma, không thể may mắn mãi.
“Ăn chùa” mỗi đồng: Rồi sẽ trả bằng cái giá lớn hơn
Tâm lý học có “hiệu ứng dốc trượt”: một việc xấu đã khởi sẽ kéo theo hệ quả tệ hơn, khó xử hơn. Trẻ đã nếm vị ngọt của “ăn chùa”, tầm nhìn – niềm tin – ranh giới đạo đức sẽ tụt dần, tất yếu gặp tai họa khó vãn hồi.
Có câu chuyện trên mạng: một cậu bé thích “mượn” đồ bạn, mượn rồi không trả. Bạn đòi, cậu nói “không tìm thấy” hoặc chối. Bạn cùng bàn ngại cãi, kể với mẹ; mẹ bạn liên lạc phụ huynh cậu bé. Phụ huynh trách mẹ bạn làm quá, “chỉ cái bút, cục tẩy thôi mà”, không coi trọng.
Thái độ cha mẹ quyết định hành vi con. Cậu bé càng lộng hành: từ “mượn” thành tự ý “lấy”, không trả. Một lần, cậu lấy bút máy Schneider của cán sự thể dục và không trả. Bạn kia định giơ tay đánh, cậu né trúng tường lớp, đầu vỡ máu, phải khâu mấy mũi.
Trẻ quen “ăn chùa”, cha mẹ có thể xem nhẹ, nhưng người khác không chiều.
Điều thật sự có ích cả đời cho trẻ không phải vật hữu hình “ăn chùa” được, mà là phẩm hạnh, đức tính, gốc rễ để đứng vững trong xã hội.
Nếu ăn chùa nuôi dưỡng lòng tham, cho niềm vui chớp nhoáng mà không giúp trẻ trong tương lai, thì giá trị trao đổi nuôi sự hào sảng, niềm vui bền, ý chí vươn lên. Vì trẻ ủng hộ người khác bằng hành động, tự nhận lại dịch vụ xứng đáng; muốn dịch vụ tốt duy trì, trẻ cũng nỗ lực tương xứng để xứng đáng với điều nhận được.
Tư duy trao đổi đôi bên cùng lợi ấy lặng lẽ trở thành động lực tiến lên.
Cha mẹ tốt sẽ dẫn dắt giá trị quan của con
Nghiên cứu tâm lý học cho thấy: 87% trẻ trước tuổi đến trường từng có hành vi “ăn chùa”: lấy đồ bạn không trả, bỏ vào túi đồ trong cửa hàng mà không thanh toán… Đa số lớn lên sẽ dần bỏ những hành vi chưa đạo đức này; nhưng một số thì tham từ nhỏ đến lớn.
Ranh giới giữa sửa hay không sửa nằm ở cha mẹ có quy phạm hành vi con hay không.
1) Nuôi ý thức “giá trị trao đổi”
Xã hội học cho rằng tương tác người–người là trao đổi; hai bên cùng có được thì quan hệ mới bền. “Ăn chùa” là một bên trả công, bên kia lấy miễn phí; mất cân bằng tất dẫn đến đổ vỡ. Hãy dạy trẻ từ nhỏ: đừng vui vì “được của không”; hãy đáp lại trong khả năng, trao đổi công bằng để giữ quan hệ. Ví dụ: mượn bút của bạn, thì cho bạn mượn thước; bạn chia snack, mình chia đồ chơi.
2) Nuôi tư duy “có cho mới có nhận”
Cha mẹ nên cho trẻ lao động nhỏ, tập tiêu bằng tiền do chính mình làm ra, để trải nghiệm thật mối quan hệ giữa cho và nhận.
3) Nuôi lòng thấu cảm
Hãy giúp trẻ thấy công sức phía sau hàng hóa: snack sản xuất ra sao, phim hoạt hình làm thế nào…, để trẻ hiểu nỗi nhọc nhằn và tự nguyện tôn trọng, gìn giữ công sức ấy. Những hoạt động này vừa mở rộng tầm mắt, vừa giúp trẻ tự nhiên học cách tôn trọng, kết nối với thế giới, thích nghi xã hội.
