Từ trước đến nay, trong nhiều gia đình châu Á, khi một đứa trẻ cư xử không đúng, người ta thường nói: “Con hư tại mẹ”. Mẹ được xem là người gần gũi, chăm sóc, giáo dưỡng hàng ngày, nên mặc nhiên bị quy trách nhiệm đầu tiên khi con gặp vấn đề.
Nhưng những nghiên cứu tâm lý hiện đại cho thấy bức tranh phức tạp hơn nhiều: vai trò của người cha có tác động sâu sắc đến cảm xúc, hành vi, định hướng nghề nghiệp và cả lựa chọn tình yêu hôn nhân của con cái. Không phải vì cha quan trọng hơn mẹ, mà vì cha đóng vai trò khác, bổ sung, đôi khi mang tính định hình về mô hình ứng xử xã hội.
Bài viết này tổng hợp những góc nhìn tâm lý xoay quanh ảnh hưởng của người cha lên ba khía cạnh quan trọng trong đời sống một đứa trẻ: nhân cách, nghề nghiệp, tình yêu/hôn nhân.
Ảnh minh hoạ
- Tính cách và cách xử lý vấn đề
Nghiên cứu tâm lý gia đình cho thấy cha thường được trẻ vô thức xem như “người đại diện cho quyền lực, nguyên tắc và cách giải quyết xung đột”. Cách người cha đối diện vấn đề sẽ trở thành “mẫu hành vi” mà trẻ học theo, dù không ai chủ động dạy.
Người cha dễ nổi nóng, dùng bạo lực, quát tháo khiến trẻ dễ có tính khí nóng nảy, thiếu kiềm chế cảm xúc, thích dùng đối đầu thay vì đối thoại.
Người cha né tránh vấn đề, đắm chìm vào game, bia rượu hay im lặng trẻ dễ trở thành người thiếu chủ động, ngại trách nhiệm, không biết giao tiếp cảm xúc.
Người cha độc đoán, coi mình là trung tâm trẻ dễ phát triển tính phản kháng, bướng bỉnh, thiếu lý trí và khó hợp tác.
Nếu gia đình kỳ vọng một đứa trẻ biết lắng nghe, biết thấu hiểu và hành xử mềm mại, điều đầu tiên không chỉ là dạy trẻ cách cư xử, mà là người cha cần trở thành tấm gương về một người đàn ông có cảm xúc ổn định, biết tôn trọng và biết xử lý mâu thuẫn bằng lý trí.
Cha không chỉ dạy bằng lời nói. Cha dạy bằng cách sống.
- Sự nghiệp, thái độ với công việc và cấp trên
Trong tâm lý học công việc, người ta gọi đây là hiện tượng “di chuyển vai trò quyền lực”: khi đi làm, nhiều người vô thức xem cấp trên như “hình bóng của người cha”. Những người từng lớn lên trong gia đình có người cha nghiêm khắc, khiến con luôn sợ hãi thường bước vào công việc với tâm thế rụt rè, né tránh va chạm, không dám bộc lộ quan điểm.
Người khinh thường cha, không công nhận hình mẫu nam giới trong gia đình thường dễ đối đầu cấp trên, coi thường quy tắc, thiếu hợp tác. Gia đình mà cha không chia sẻ trách nhiệm, mẹ làm hết mọi việc dễ khiến trẻ có tư duy giới tính cứng nhắc: con gái chỉ dám chọn nghề “an toàn”, còn con trai chỉ chọn nghề “oai”.
Ngược lại, khi người cha tôn trọng lao động của vợ, tham gia việc nhà, biết lắng nghe, trẻ sẽ lớn lên với tư duy bình đẳng, tự tin và có chủ kiến hơn trong công việc.
Một người cha trưởng thành có thể mở rộng bầu trời nghề nghiệp của con hơn bất cứ khóa học kỹ năng nào.
- Tình yêu và hôn nhân
Người cha là người đàn ông đầu tiên xuất hiện trong cuộc đời con gái, và cũng là hình mẫu tham chiếu đầu tiên cho con trai về cách trở thành đàn ông. Nếu cha là người biết yêu thương, tôn trọng vợ, con gái lớn lên sẽ tin rằng mình xứng đáng được yêu tử tế và có tiêu chuẩn lành mạnh khi chọn bạn đời.
Nếu cha vắng mặt về cảm xúc, bạo lực, phản bội, hoặc mẹ luôn nói xấu cha trước mặt con, đứa trẻ dễ phát triển mô thức yêu đương tổn thương, hoặc chấp nhận những mối quan hệ không lành mạnh vì không biết thế nào là yêu và được yêu đúng cách.
Đối với con trai, cách cha đối xử với mẹ chính là bài học trực tiếp nhất về cách trở thành một người đàn ông.
Muốn con gái có tình yêu hạnh phúc, hãy để cha trở thành một người chồng tử tế.
Muốn con trai trở thành người đàn ông tốt, hãy để cha sống đúng hình mẫu đó mỗi ngày.
Đứa trẻ không chỉ học từ lời dạy của cha mẹ mà học từ sự cư xử của cha mẹ với nhau, với thế giới, và với chính bản thân chúng.
Vai trò của mẹ vẫn thiết yếu: nuôi dưỡng, kết nối, chăm sóc cảm xúc. Nhưng người cha góp phần định hình trụ cột bên trong: giá trị, quy tắc, bản lĩnh, cách đối mặt khó khăn.
Nếu muốn con mạnh mẽ, tử tế, kiên định, biết yêu và được yêu, điều đầu tiên không phải là dạy con thật nhiều, mà là:
Người cha hãy sống phiên bản tốt nhất của chính mình.
Con không nghe những gì cha nói nhiều bằng cách con nhìn cha sống mỗi ngày.
