Một nghiên cứu đăng trên Journal of Vocational Behavior năm 2021 đã đưa ra kết luận đáng suy ngẫm: “Ảnh hưởng nghề nghiệp mạnh nhất đến trẻ không đến từ người có thu nhập cao hơn, mà từ người có mối quan hệ cảm xúc sâu sắc hơn với đứa trẻ”.
Phát hiện này khiến nhiều người làm cha mẹ phải nhìn lại: hóa ra, điều định hình tương lai nghề nghiệp của con không nằm ở vị thế xã hội hay bảng lương của bố mẹ, mà ở cách con cảm nhận tình yêu, sự tin tưởng và những cuộc trò chuyện mỗi ngày trong gia đình.
Khi “tấm gương nghề nghiệp” đến từ cảm xúc, không phải danh xưng
Nghiên cứu được thực hiện trên hơn 1.500 gia đình tại Mỹ và châu Âu, trong đó các nhà khoa học theo dõi mối tương quan giữa nghề nghiệp của cha mẹ và định hướng nghề nghiệp của con ở tuổi trưởng thành.
Kết quả cho thấy: trong những gia đình mà một người cha hoặc mẹ có thu nhập cao, giữ vị trí xã hội nổi bật nhưng ít tương tác cảm xúc với con, tác động nghề nghiệp mà họ để lại hầu như không đáng kể. Ngược lại, người dành thời gian lắng nghe, chia sẻ và động viên con, dù làm nghề bình thường như giáo viên, kỹ sư hay nhân viên văn phòng, lại có ảnh hưởng sâu sắc hơn đến cách con nhìn nhận thế giới công việc.
Ảnh minh họa
“Con không chọn nghề giống bố mẹ, nhưng chọn cách bố mẹ sống với nghề”
Các nhà nghiên cứu gọi đây là “hiệu ứng mô hình cảm xúc nghề nghiệp” (emotional modeling effect). Nói đơn giản, trẻ không chỉ quan sát xem bố mẹ làm nghề gì, mà còn học cách bố mẹ đối diện với áp lực, cách họ nói về công việc, và cảm xúc mà họ thể hiện mỗi ngày.
Một đứa trẻ lớn lên trong gia đình thường xuyên nghe mẹ than thở “đi làm chán lắm”, dù mẹ có chức vụ cao, sẽ ít cảm hứng với nghề hơn đứa trẻ có người cha bình thường nhưng luôn kể chuyện vui ở chỗ làm. Nghề nghiệp vì thế không chỉ là “nguồn thu nhập”, mà trở thành “mẫu hình cảm xúc về lao động” mà con cái vô thức tiếp nhận.
Khi cảm xúc là “ngôn ngữ hướng nghiệp” đầu tiên
Thực tế, nhiều phụ huynh vẫn quen nghĩ rằng mình ảnh hưởng đến con bằng “thành tựu”: cha mẹ thành công, con sẽ noi theo; cha mẹ có danh tiếng, con sẽ tự khắc cố gắng. Nhưng thực tế lại cho thấy điều ngược lại: trẻ chỉ thực sự học từ người mà chúng cảm thấy được kết nối.
Một nhà tâm lý học trong nhóm nghiên cứu nhận định: “Khi một đứa trẻ cảm thấy được lắng nghe, nó sẽ coi người đó là “người dẫn đường”. Và hướng nghiệp, trong sâu xa, chính là một hành trình cảm xúc, không chỉ là chọn nghề”.
Điều này cũng lý giải vì sao nhiều thanh thiếu niên chọn ngành học chịu ảnh hưởng từ người mà chúng tin tưởng và đồng cảm nhất, đôi khi không phải cha mẹ ruột, mà là một thầy cô, người thân hoặc bạn lớn gần gũi.
Thay vì hỏi con “sau này con muốn làm gì”, hãy hỏi “con cảm thấy thế nào”
Giữa thời đại mà định hướng nghề nghiệp trở thành nỗi lo của nhiều bậc cha mẹ, nghiên cứu này gợi mở một hướng đi khác: ít mệnh lệnh, nhiều lắng nghe; ít thành tích, nhiều chia sẻ cảm xúc.
Một người mẹ yêu nghề, dù vất vả; một người cha biết nói lời xin lỗi khi thất bại; những điều tưởng nhỏ ấy mới là “môi trường hướng nghiệp” thật sự cho đứa trẻ.
Bởi như nghiên cứu đã chứng minh, người có ảnh hưởng nghề nghiệp lớn nhất đến con không nhất thiết phải là người kiếm nhiều tiền nhất, mà là người khiến con cảm thấy được thấu hiểu nhất.
Trong hành trình nuôi dạy con, nghề nghiệp của cha mẹ có thể là tấm gương, nhưng chính cảm xúc mới là thứ khiến tấm gương đó soi sáng được. Và có lẽ, câu hỏi quan trọng nhất với mỗi bậc phụ huynh không phải là “mình đang làm nghề gì”, mà là: “Con mình đang nhìn thấy cảm xúc gì từ cách mình sống với nghề?”.
