Mùa thu là thời điểm trong năm mà tình trạng khô da trở nên rõ rệt hơn. Nhiều người gặp phải tình trạng “bốc hỏa” gan dễ sinh cáu gắt, khô họng, ợ nóng và da căng, người ta thường gọi những biểu hiện thường gặp này là “hội chứng mùa thu”. Trên thực tế, tình trạng khô hanh mùa thu này đặc biệt dễ gây tổn thương phổi vì không khí khô và lạnh khiến đường hô hấp dễ bị kích ứng, tổn thương, dẫn đến các triệu chứng như ho khan, rát họng, khô mũi và dễ bị nhiễm trùng. Do đó, việc bảo vệ sức khỏe mùa thu tập trung vào việc bảo vệ gan và phổi là vô cùng cần thiết.
Theo Học thuyết Ngũ hành, vị chua vào Can, vị cay vào Phế. Phế thuộc Kim, Can thuộc Mộc. “Vạn vật thu thu, phế khí kim vượng”, nghĩa là, mùa thu vạn vật thu vào, khí kim ở Phế vượng thịnh. Cũng vì lẽ đó mà người xưa thường khuyên “thiểu tân tăng toan” (nghĩa là “ít cay nhiều chua”), tận dụng thực phẩm có vị chua nhằm tăng cường chức năng của Can và phòng ngừa phế khí quá thịnh làm hại đến Can và dùng ít thực phẩm có vị cay như hành, gừng, tỏi, ớt, hạt tiêu…
Trong Y học cổ truyền (Đông y), phổi là tạng tương ứng với mùa thu – thời điểm khí của phổi đạt trạng thái vượng, trong khi đó gan lại có xu hướng suy yếu. Bên cạnh đó, vị chua thuộc về hành Mộc, có tác động và liên quan đến Can (gan). Do đó việc sử dụng hợp lý các thực phẩm mang tính chua có thể hỗ trợ nuôi dưỡng gan, giúp điều hòa và kiềm chế khí phổi, tránh tình trạng phổi hoạt động quá mức và có bảo vệ gan khỏi tổn thương. Ngoài ra, thời tiết khô hanh của mùa thu dễ gây khô phổi, và một số thực phẩm có tính chua có thể giúp làm ẩm phổi, hỗ trợ cân bằng âm dương trong cơ thể.
Khi nói đến việc ăn thực phẩm có vị chua/có tính axit, có rất nhiều điều cần cân nhắc. Các chất có tính axit có thể ức chế sự phát triển của vi khuẩn đường ruột, điều hòa hệ vi khuẩn đường ruột và ngăn ngừa viêm ruột. Các axit hữu cơ trong các chất có tính axit thúc đẩy tiết nước bọt và axit dạ dày, kích thích sự thèm ăn cũng như thúc đẩy tiêu hóa, đồng thời có tác dụng thanh nhiệt và loại bỏ mỡ thừa. Vào mùa thu, ăn một số thực phẩm có tính axit không chỉ có thể kích thích khẩu vị, bổ sung dinh dưỡng mà còn bổ sung năng lượng và tăng cường khả năng miễn dịch.
Nếu bạn muốn ăn đồ chua và ăn uống lành mạnh vào mùa thu, thì không cần phải nghĩ đến những món ăn cầu kỳ, phức tạp. Dưới đây là 3 món có vị chua rất dễ để tự làm, lại ngon miệng đồng thời giúp bổ gan, dưỡng phổi. Ăn chúng thường xuyên vào mùa thu chắc chắn là một ý tưởng tuyệt vời. Cùng xem nhé!
1. Đậu đen ngâm giấm: Nuôi dưỡng dạ dày và thận; làm ẩm phổi và bảo vệ gan
Đậu đen được mệnh danh là “Thận cốc”, có tác dụng bổ thận, bổ huyết, an thần. Thận và gan có chung nguồn gốc, nên nếu thận khỏe mạnh, gan cũng sẽ được nuôi dưỡng. Theo “Bản thảo cương mục” (một từ điển bách khoa về dược vật học và y học cổ truyền Trung Quốc), “đậu đen có tác dụng bổ thận, bổ huyết, thanh nhiệt, giải độc, thúc đẩy tuần hoàn máu, thông huyết, làm đen tóc, sáng mắt, kéo dài tuổi thọ”.
Nguyên liệu: 200ml giấm đen balsamic (hoặc giấm gạo), 200g đậu đen, 2 tép tỏi.
Cách làm món đậu đen ngâm giấm
Bước 1: Rửa sạch đậu đen, để ráo nước. Sau đó cho đậu đen vào chảo, rang trên lửa nhỏ cho đến khi đậu chín, vỏ hơi nứt. Đổ đậu đen ra rổ, để nguội. Tiếp theo bạn luộc lọ thủy tinh trong nước sôi để khử trùng rồi để thật khô ráo.
Bước 2: Cho đậu đen vào lọ thủy tinh đã khử trùng và thật khô ráo. Sau đó đổ giấm đen balsamic ngập đậu, cho 2 tép tỏi vào. Đậy kín lọ và để nơi thoáng mát ngâm khoảng 3 ngày. Khi đậu đen đã ngấm giấm hoàn toàn là có thể ăn được.
Thành phẩm đậu đen ngâm giấm
Sau khi ngâm 3-7 ngày, bạn mở nắp lọ thủy tinh, từng hạt đậu đen sẽ căng mọng và bóng sẽ hiện ra, mùi thơm của giấm nồng nàn. Đối với những người thích vị chua thanh, hãy thêm một lượng vừa phải củ cải băm nhỏ để có hương vị dễ chịu hơn. Đậu đen ngâm giấm có vị chua, bùi có thể ăn trực tiếp hoặc ăn kèm với cháo, bánh mì và các món ăn khác. Ăn một lượng đậu đen ngâm giấm vừa phải hàng ngày có thể giúp bổ thận, giảm cân, thanh nhiệt, sáng mắt, đen tóc.
2. Đậu phộng ngâm giấm: Làm dịu lá lách và dạ dày; giúp ẩm phổi và làm tan đờm
Theo Y học cổ truyền, giấm, với tính ấm và vị chua đắng, có tác dụng thúc đẩy lưu thông máu, thông huyết ứ, tiêu hóa thức ăn và giải độc. Tính chất hoạt huyết và thông huyết ứ của giấm giúp cải thiện lưu thông máu và thúc đẩy khí huyết lưu thông. Giấm có tác dụng điều trị nhất định đối với các bệnh lý như tăng huyết áp và tăng lipid máu, do khí huyết kém, lưu thông máu kém và ứ trệ trong mạch máu. Mặt khác, đậu phộng có vị ngọt và tính trung tính, đi vào kinh tỳ và kinh phế, có tác dụng bổ tỳ vị, dưỡng phổi và tiêu đờm.
Đậu phộng cũng giàu axit béo không bão hòa, protein và vitamin E. Axit béo không bão hòa có thể làm giảm cholesterol và triglyceride trong máu, giảm mỡ tích tụ trong mạch máu, từ đó giúp hạ lipid máu và huyết áp. Điều này phù hợp với nguyên tắc của Y học cổ truyền là nuôi dưỡng các cơ quan nội tạng và điều hòa khí huyết để đạt được sức khỏe. Giấm và đậu phộng bổ sung cho nhau, vì nó giúp hòa tan các chất dinh dưỡng trong chúng, giúp cơ thể dễ hấp thụ hơn. Hai chất này bổ sung cho nhau, nuôi dưỡng gan và túi mật, đồng thời làm ẩm phổi và tăng cường chức năng lá lách.
Nguyên liệu: 250g đậu phộng vỏ đỏ, 250ml giấm đen balsamic (hoặc giấm gạo), vài lát gừng.
Cách làm món đậu phộng ngâm giấm
Bước 1: Đậu phộng rửa sạch sau đó ngâm trong nước khoảng 4-6 tiếng hoặc qua đêm. Sau đó cho đậu phộng lên xửng hấp trong khoảng 20 phút cho chín. Đổ đậu phộng đã hấp ra khay thoáng, dàn đều rồi hong khô để giữ được lâu hơn. Nếu thích bạn có thể bóc vỏ đậu phộng.
Bước 2: Sau khi đậu phộng đã được hong khô, bạn cho vào lọ thủy tinh đã được tiệt trùng, xếp gừng thái lát lên trên, sau đó đổ giấm gạo trắng vào. Lượng giấm vừa đủ ngập đậu phộng. Nếu thích bạn có thể cho thêm một ít đường phèn vào. Đậy kín nắp và bảo quản trong tủ lạnh. Sau ba ngày là có thể ăn được.
Thành phẩm món đậu phộng ngâm giấm
Đậu phộng ngâm giấm có hương vị độc đáo, chua ngọt, giòn, thơm ngon. Bạn có thể dùng làm món ăn kèm với cháo, cơm, hoặc thi thoảng nhấm nháp ăn vặt. Không nên ăn quá nhiều mỗi ngày; chỉ cần một thìa nhỏ 7-10 hạt là đủ. Ăn đều đặn sẽ có hiệu quả.
3. Củ cải ngâm giấm: Kích thích vị giác, tăng cường chức năng lá lách, giảm đầy hơi và tiêu đờm
Dân gian thường có câu: “Củ cải mùa thu đông tốt hơn nhân sâm”. Được mệnh danh là “nhân sâm của người nghèo”, củ cải là một loại thực phẩm quý giá của mùa thu, nổi tiếng với công dụng thanh nhiệt, lợi tiểu, lợi tiêu hóa, giảm ứ trệ, kích thích ăn ngon, bổ tỳ, thông khí, long đờm. Giấm và củ cải khi kết hợp có thể bổ sung cho nhau, giúp hòa tan các dưỡng chất từ củ cải, từ đó cơ thể dễ dàng hấp thụ hơn. Hai nguyên liệu này bổ sung cho nhau, nuôi dưỡng gan và giảm tình trạng khô phổi thường gặp vào mùa thu.
Nguyên liệu: 1 củ cải trắng, 120g giấm trắng, 5 thìa canh đường, 1-2 thìa canh muối.
Cách làm món củ cải ngâm giấm
Bước 1: Gọt bỏ vỏ, rửa sạch củ cải, thái lát mỏng hoặc miếng miếng nhỏ hình con chì. Cho củ cải đã thái lát vào thố, thêm một lượng muối vừa đủ, ướp trong 15-20 phút để loại bỏ nước thừa và tăng độ giòn.
Bước 2: Sau khi ướp, rửa sạch, vắt bớt nước thừa và cho vào lọ. Thêm giấm, đường và các gia vị như ớt, tỏi, cà rốt để tăng hương vị. Cuối cùng, đậy kín lọ và ướp ở nơi khô ráo, thoáng mát trong vài giờ. Khi củ cải đã ngấm hoàn toàn giấm, bạn có thể thưởng thức.
Thành phẩm món củ cải ngâm giấm
Củ cải ngâm giấm có vị ngọt, chua, giòn, tạo nên hương vị thanh mát, thơm ngon. Có thể dùng làm món khai vị trước bữa ăn để kích thích vị giác, hoặc kết hợp với cháo, cơm, hoặc các món ăn chính khác để tạo nên hương vị độc đáo. Trong tiết trời thu hanh khô, một miếng củ cải ngâm giấm như dòng nước mát lành chảy vào lòng, mang lại cảm giác sảng khoái.
Tóm lại, mùa thu là mùa tốt để giữ gìn sức khỏe. Chúng ta cũng nên áp dụng nguyên tắc “ăn đồ chua mùa thu để bảo vệ gan mật” và ăn nhiều “tam axit” (đậu đen, đậu phộng, củ cải ngâm giấm) để dưỡng phổi và bảo vệ gan trong mùa thu này, giúp cơ thể khỏe mạnh hơn. Tuy nhiên với những món ăn chua bạn không nên lạm dùng, hãy ăn một lượng vừa phải để tốt nhất cho sức khỏe.
