Trong Đạo Đức Kinh, Lão Tử đã để lại một câu nói tưởng như nhẹ nhàng, nhưng chứa đựng cả một thế giới quan sâu xa và một cái nhìn thấu suốt về nhân tình thế thái: “Đạo của Trời lấy chỗ dư bù chỗ thiếu, đạo của Người lấy chỗ thiếu bù chỗ dư.” Càng đọc, càng ngẫm, càng thấy rõ nỗi buồn của người xưa khi chứng kiến sự chênh lệch giữa quy luật hài hòa của tự nhiên và cách hành xử đầy thiên lệch của con ngư
Đạo của Trời, hay chính là cách vận hành của vũ trụ, luôn hướng đến sự cân bằng và điều hòa. Trời không thiên vị kẻ mạnh, cũng chẳng ruồng rẫy kẻ yếu. Nơi nào quá nóng, Trời gửi gió đến làm mát. Nơi nào cằn khô, rồi cũng sẽ có mưa về. Cây cao vươn lên để nhận ánh sáng, nhưng gốc rễ nằm sâu trong đất, hút nước ngầm chia cho cả những bụi cỏ nhỏ. Tự nhiên không thiên vị, cũng chẳng tranh giành. Đạo của Trời là thứ vận hành âm thầm nhưng bền vững, không phô trương mà vẫn bù đắp, điều tiết và hài hòa cho muôn vật. Đó là lý do vì sao thiên nhiên khi chưa bị con người can thiệp luôn có khả năng tự chữa lành, tự hồi sinh.
Thế nhưng, đạo của con người lại thường đi ngược. Con người, khi bị dẫn dắt bởi lòng tham, lại có xu hướng tích lũy cho mình đến mức thừa mứa, và bằng cách ấy, vô tình lấy đi phần sống của những người khác. Kẻ đã đủ lại muốn nhiều hơn. Kẻ đang thiếu thì mãi chật vật. Sự phân hóa giàu nghèo, quyền lực, tri thức, tình cảm tất cả đều là hậu quả của cách hành xử chỉ hướng về cái tôi, mà quên mất cái ta, cái chung.
Xã hội ngày nay là một ví dụ rõ ràng. Có những nơi thực phẩm bị bỏ phí mỗi ngày, trong khi nơi khác người ta phải chắt chiu từng bữa ăn. Có những người không biết tiêu hết tài sản của mình ra sao, còn nhiều người khác lại quay cuồng với nợ nần và mưu sinh. Có những đứa trẻ sinh ra đã có mọi điều kiện để phát triển, trong khi có những đứa trẻ không bao giờ biết đến một mái trường hay trang sách. Chúng ta đang sống trong một thế giới mà “đạo của người” ngày càng xa rời “đạo của trời”.
Lão Tử viết những dòng ấy không để than vãn, mà là để đánh thức. Khi ông chỉ ra sự chênh lệch giữa hai con đường tự nhiên và nhân tạo ông cũng ngầm gửi gắm rằng: con người hoàn toàn có thể lựa chọn một con đường khác. Khi con người biết điều tiết lại dục vọng, biết chia sẻ điều mình có, biết quan tâm đến sự cân bằng chung của cộng đồng và môi trường, thì “đạo của người” cũng có thể tiến gần hơn đến “đạo của trời”.
Không cần phải làm điều lớn lao. Chỉ cần khi đã đủ, ta biết dừng lại. Khi thấy ai đó cần giúp đỡ, ta biết giơ tay ra. Khi có tiếng nói, ta biết chia sẻ tiếng nói ấy cho những ai đang bị lãng quên. Khi có quyền lực, ta biết dùng nó để bảo vệ chứ không phải để chiếm hữu. Khi có tình cảm, ta biết yêu thương một cách công bằng. Những hành động tưởng nhỏ ấy lại chính là cách để kéo lại sự cân bằng mà con người đang vô tình đánh mất.
Câu nói của Lão Tử là một tấm gương để soi lại chính mình. Ta đang sống theo quy luật nào? Ta đang thêm vào sự cân bằng, hay đang làm lệch cán cân chung? Và liệu, ta có dám dừng lại trước khi lấy quá nhiều, để phần lại cho những nơi đang thiếu hụt?
Bởi chỉ khi con người học được cách sống hài hòa không phải với tham vọng, mà với lòng tử tế thì khi đó, đạo của người mới hòa vào đạo của trời. Và chính lúc đó, xã hội mới có thể hướng đến một sự bền vững thật sự, không chỉ giàu về vật chất, mà còn giàu lòng người.
