Người xưa nói “Có tiền buôn Đông, không tiền buôn Thái.” Thoạt nghe tưởng là chuyện mua bán vùng miền, nhưng càng ngẫm, càng thấy câu này là lời dạy khôn ngoan về tư duy thích nghi, biết mình biết người và nghệ thuật xoay chuyển nghịch cảnh bằng sự linh hoạt và nhạy bén.
Nhiều người hiểu câu này theo nghĩa đen: “Đông” là Trung Quốc, nơi buôn bán sầm uất, hàng hóa phong phú, cần nhiều vốn liếng để nhập hàng lớn, thu lời cao. Còn “Thái” là Thái Bình, vùng đồng bằng Bắc Bộ, buôn bán nhỏ, chủ yếu theo lối “mua đầu chợ bán cuối chợ”, ít vốn nhưng vẫn quay vòng được. Tuy nhiên, nếu chỉ dừng ở mặt chữ thì ta bỏ qua cái lõi triết lý mà người xưa muốn gửi gắm.
Thực chất, “buôn Đông” đại diện cho cách làm lớn, nhiều vốn, dám đánh cược để thu lợi cao, còn “buôn Thái” là tượng trưng cho sự biết mình biết ta, vốn ít thì làm nhỏ, làm chắc, làm khéo. Câu nói của người xưa nhấn mạnh một điều giản dị nhưng sâu sắc là hãy làm theo sức mình, đừng mơ mộng xa rời thực tế, quan trọng hơn, trong bất cứ hoàn cảnh nào cũng có đường để đi, vấn đề là có chịu động não và thích nghi hay không.
“Không tiền buôn Thái” không có nghĩa là ngồi im, buông xuôi, mà là chủ động tìm phương án phù hợp với hoàn cảnh hiện tại, rồi từ đó từng bước đi lên. Đây là tư duy “liệu cơm gắp mắm”, một phẩm chất được người Việt bao đời nay gìn giữ. Cũng giống như người nông dân biết canh tác theo mùa, chọn giống theo đất, người làm ăn khôn ngoan cũng không ôm mộng viển vông mà bỏ qua thời cơ nhỏ ngay trước mắt.
Trong thời đại hiện đại, bài học này vẫn còn nguyên giá trị. Một người trẻ khởi nghiệp không cần chạy theo những mô hình “triệu đô” nếu chưa đủ kinh nghiệm hay tài chính. Một gia đình ít vốn không cần cố đầu tư lớn mà có thể bắt đầu bằng những việc nhỏ, an toàn và từng bước tích lũy. Câu nói của người xưa vì thế không khuyên người ta sợ khó, sợ lớn, mà nhấn mạnh rằng: trước khi mơ bay cao, hãy học cách đứng vững trên mặt đất của chính mình.
Điều đáng quý ở câu nói “Có tiền buôn Đông, không tiền buôn Thái” là tinh thần linh hoạt, thức thời rất cần thiết trong mọi lĩnh vực cuộc sống. Trong công việc, người khôn biết chọn chỗ mình phù hợp thay vì chen vào nơi mình chưa đủ khả năng. Trong quan hệ xã hội, người bản lĩnh biết lùi một bước khi cần thiết để chờ thời cơ tiến xa hơn.
Quan trọng hơn cả, câu nói còn dạy chúng ta không mặc cảm với hoàn cảnh thiếu thốn, không xem khó khăn là thất bại, mà hãy xem đó là cơ hội để rèn giũa bản lĩnh và sự khéo léo. Bởi lẽ, người có thể buôn “Thái” khi không tiền, chính là người sau này có đủ bản lĩnh để buôn “Đông” khi vận hội đến.
“Có tiền buôn Đông, không tiền buôn Thái” là minh triết dân gian không chỉ để dành cho người làm kinh tế, mà còn là một chỉ dẫn sống sâu sắc. Nó dạy ta cách nhìn đời bằng đôi mắt tỉnh táo, không chạy theo số đông, không vọng tưởng, nhưng cũng không nản chí khi tay trắng. Mỗi người đều có thể xoay chuyển số phận nếu biết chọn đúng điểm bắt đầu, và kiên trì đi con đường phù hợp với mình.
